از مهم ترین اثرات گزارش شده ی گل پنیرک میتوان به مواردی چون ضد درد، ضد التهاب، ضد عفونی کننده، قابض، ملین ادرار آور، خلط آور و مقوی رحم اشاره کرد.
پنیرک با نام علمی Malva sylvestris در عربی خبازی نامیده میشود. گیاهی است علفی به ارتفاع تا ۶۰ سانتی متر و پایا به صورت خودرو و در بسیاری از نقاط برای استفاده نیز کشت می گردد.
قسمت مورد استفاده ی پنیرک برگ و گل میباشند. البته در اکثر نواحی گل پنیرک مورد استفاده قرار می گردد. این گیاه در ایران رویش ندارد و گونه ی نزدیک به آن به نام M.neglecta مورد استفاده قرار می گیرد. گونه ی موجود در ایران به بلندی گونه ی اول نیست و به حالت تقریبا خوابیده است و حداکثر تا ۴۰ سانتی متر مرتفع می شود. برگها دارای حالت دایره ای و دندانه دار و گلها بنفش رنگ و کوچک هستند.
قسمت مورد استفاده ی پنیرک در ایران گلهای بنفش رنگ خشک شده ی آن می باشد. محل رویش گیاه در ایران نواحی البرز اطراف تهران، شمال ایران، آذربایجان آستارا، اصفهان نواحی مرکزی ایران خراسان دامغان سمنان، جنوب ایران کرمان بلوچستان و سایر نقاط میباشند.
الف)گل پنیرک
ترکیبات مهم
گل های پنیرک بیش از ۱۰ درصد موسیلاژ دارند. این موسیلاژ در اثر هیدرولیز، تبدیل به گالاکتوز، آرابینوز، گلوکز رامنوز و اسید گالاکتورونیک می شود. هم چنین گل های پنیرک حاوی مقدار کمی تانن و حدود یک دهم درصد لوکو آنتوسیانین ها و ۷ درصد آنتوسیانین ها می باشد (نسبت به وزن خشک گل).
اثرات مهم
دم کرده ی گلها به خاطر داشتن موسیلاژ یکی از داروهای خوب ضد سرفه است. هم چنین به عنوان ضد نزله (زکام) و تورم دهان و گلو مصرف می شود. از سویی چون دارای خاصیت قابض ضعیف است تا حدی به عنوان ضداسهال عمل می کند.
در طب عوام از خوراکی آن به منظور مشکلات مثانه و به صورت ضماد موضعی در التیام زخم ها استفاده می شود. از رنگ آن آنتوسیانین های آن برای مواد غذایی استفاده می شود.
طریقه و مقدار مصرف
تهیه چای: بر روی ۲ گرم از گلها یک لیوان آب سرد ریخته و حداکثر ۵ دقیقه می جوشانیم. هم چنین می توان بر روی همین مقدار گل یک لیوان آب در حال جوشیدن ریخته و پس از ۱۵ دقیقه صاف نموده و میل کنیم
نکات قابل توجه
اثرات گل پنیرک عمدتا مربوط به موسیلاژ و آنتوسیانین آن است که یکی از مهم ترین داروهای ضد سرفه و مفید برای رفع گرفتگی صدا است.
بهتر است پس از صاف کردن دم کرده گل را کمی فشار داد تا تمام موسیلاژ استخراج شده و تفاله را دور بریزیم.
هنگام تهیه ی فرآورده نباید بیش از ۵ دقیقه آن را بجوشانیم، چون باعث هیدرولیز موسیلاژ و کم اثر شدن محصول میشود.
در منابع جدید مصرف گیاه را برای درمان کم خونی، مفید گزارش نموده اند.
مهمترین اثرات گزارش شده گل پنیرک
ضد درد ضد التهاب ضد عفونی کننده ،قابض ،ملین ادرار آور، خلط آور و مقوی رحم.
ب) برگ پنیرک
ترکیبات مهم
برگ حاوی حدود ۸ درصد موسیلاژ میباشد که پس از هیدرولیز تولید قندهای آرابینوز گلوکز رامنوز گالاکتوز و اسید گالاکتورونیک اسید می کند. هم چنین حاوی مقدار تانن و فلاونوئید است
طریقه و مقدار مصرف
بر روی ۵ گرم برگ یک لا و یا بر لیوان آب سرد ریخته مدت حدود ۵ دقیقه . می جوشانیم و روی همین مقدار برگ، یک لیوان آب در حال جوشیدن می ریزیم و بهتر است درب آن را بپوشانیم؛ آن گاه پس از ۱۵ دقیقه صاف میکنیم. البته بهتر است محلول های سرد آن را، قبل از مصرف کمی گرم کنیم در صورتی که با هر بار مصرف یک قاشق عسل به آن بیفزاییم اثر آن قوی تر میشود. این میزان مصرف را میتوان روزی سه تا چهار بار تکرار کرد.
اثرات مهم برگ پنیرک مشابه با گلهای آن است؛ به ویژه جهت درمان تورم قسمت های بالای راه های تنفسی و گلو تورم های روده ای معدی، مناسب است.
داروهای گیاهی
برگ پنیرک به عنوان یکی از گیاهان مؤثر در عوارض سرماخوردگی به ویژه سرفه، در تعداد زیادی از فرمولاسیونهای سرماخوردگی مخلوط با گیاهان دیگر وجود دارد.
عوارض جانبی گیاه پنیرک
تاکنون عوارضی از مصرف گل و یا برگ پنیرک گزارش نشده است.
نکات قابل توجه
گیاه پنیرک موجود در ایران (Malva neglecta از نظر خواص دارویی مشابه با پنیرک موجود در نقاط دیگر دنیا است. این دو گونه گیاه از یک جنس هستند که شرح آن داده شده است.
خواص گل و برگ ،پنیرک نزدیک به هم است؛ ولی اثرات گل به دلیل داشتن آنتوسیانین و لکو آنتوسیانین ها کامل تر می باشد.
برای استفاده از خواص کامل ،پنیرک میتوان مخلوطی از گل و برگ آن را مورد استفاده قرار داد.
چون اثرات پنیرک با گل ختمی هم جهت است می توان از مخلوط گل پنیرک و گل ختمی جهت تهیه ی موسیلاژ مربوطه به ویژه در سرماخوردگی، تسکین سرفه به عنوان خلط آور و رفع گرفتگی صدا استفاده کرد.
برای جمع آوری گلهاها بهتر است در زمان باز شدن گلها که اکثرا در تابستان است، این کار صورت گیرد، جمع آوری برگ ها در فصل بهار باید صورت گیرد.
در بازار ایران فقط گل پنیرک به صورت خشک شده بنفش رنگ وجود دارد که می توان طبق روش ذکر شده از آن استفاده کرد.
پنیرک در طب سنتی
از نظر طب سنتی گیاه پنیرک را معتدل میدانند، اخلاط غلیظ را رقیق و اخلاط خیلی رفیق را معتدل می کند. ساییدگی برگ آن برای شکستگی اعضاء مفید است، ترکیب آن با روغن زیتون برای سوختگی و عقرب گزیدگی مفید است است، دم کرده ی ساقه و برگ آن با شکر گرفتگی صدا را بر طرف می سازد.
در درمان التهابهای تنفسی و جوشهای پوستی کاربرد دارد دارای ویتامین A و B و است و در درمان بیماریهای کلیه و مثانه بسیار مؤثر است ضد سرفه و مرهم سینه است. برگ و ریشه پنیرک اگر به شکل ضماد در آید و روی دمل و یا کورک قرار گیرد باعث می شود تا بسیار سریع سر باز کنند.
جوشانده ی آن برای عفونتهای مثانه اسهال خونی و سرفه های شدید موثر و مفید است دم کرده ی آن برای کسانی که دچار یبوست و دارای معده و روده های تنبلی هستند ، توصیه می شود.
در درمان برونشیت و استفراغ نیز استفاده میشود به صورت غرغره در رفع تحریکات مخاط دهان و درد گلو اثر مفیدی دارد و همچنین برای رفع سوزش مجرای ادرار مفید است.
برای رفع جوشهای صورت نیز میتوان از پنیرک استفاده کرد ضمن این که درد و ناراحتی های محل جوش را تسکین میدهد و به صورت کمپرس یا لوسیون در درمان سوختگی ها موثر است.
برگ پنیرک به عنوان یکی از گیاهان مؤثر در عوارض سرماخوردگی به ویژه سرفه، در تعداد زیادی از فرمولاسیونهای سرماخوردگی مخلوط با گیاهان دیگر وجود دارد
در هندوستان از گیاه پنیرک به عنوان داروی لعابدار نرم کننده و خنک کننده استفاده می شود، ۳۰۰ گرم برگ خشک پنیرک را در یک لیتر آب می جوشانند و به عنوان مسکن می خورند استعمال جوشانده آن به صورت کمپرس گرم و حمام، در رفع ناراحتی های بواسیر، بعضی تومورها ورم پلک چشم و غیره بین مردم معمول است.
از جوشاندن گل و برگ آن در نیم لیتر آب محلولی به دست می آید که اثر نرم کننده در پوست بدن دارد و به صورت لوسیون مالیدن بر روی پوست آرامش و نرمی خاصی به افرادی که دارای پوست حساس و لطیف هستند می بخشد.
برای تسکین ناراحتی های ناشی از تابش گرمای خورشید و آفتاب زدگی، جوشانده ۵۰۰ گرم گل یا ریشه گیاه را در یک لیتر آب تهیه کرده و پس از صاف کردن به ملایمت در محل سوختگی می مالند.
برای رفع سردردهای یک طرفه شدید دل پیچه ورم لوزه ها، درد گلو و آنژین اثر مفید دارد.
