سوء هاضمه، مشکل هایی در هضم و جذب غذاهاست که به اشکال مختلف مانند نفخ دل درد، اسپاسم پیوست اسهال دیر و مشکل هضم شدن غذا، ترش کردن معده و… خود را نشان میدهد.
بسیاری از این موارد را میتوان با رژیم غذایی مناسب با گیاهان دارویی و داروهای گیاهی تسکین داد یا درمان کرد گیاهان حاوی اسانس (رایحه) از مهم ترین گیاهانی هستند که از قدیم به عنوان طعم دهنده و خوشبو کننده غذاها و تسکین دهنده اختلال های سوء هاضمه مصرف می شده اند زیرا به علت داشتن مواد و ترکیب های اسانسی به سرعت جذب می شوند و آثار خود را ظاهر میکنند.
این گیاهان که بیشتر به صورت ادویه های مختلف به خصوص در شرق آسیا از جمله هندوستان و چین مصرف بالایی دارند شامل نعناع، گشنیز، بادرنجبویه زیره سبز و سیاه رازیانه ،دارچین ،هل، جوزبویا و… است که رایج ترین و مؤثرترینهای آنها در درمان نفخ عبارتند از:
۱. نعناع
گیاه معروفی است که در جهان به امینت مشهور است. این گیاه حداقل ۳۳ گونه دارد بیش از ۱۵ گونه از آنها در ایران موجود است.
که نعناع یکی از پر مصرف ترین گیاهان خوراکی دارویی جهان و اسانس (رایحه) آن از پر مصرف ترینها در صنایع دارویی و بهداشتی از جمله خمیردندان هاست. از اسانس نعناع (روغن معطر (آن برای ساخت داروهای ماساژ درمانی به وفور استفاده می شود. ۲ نوع نعناع به نام های نعناع فلفلی و نعنای قمی در ایران مصرف بیشتری دارند. محصولات گیاهی نعناع به صورت تازه، خشک، عصاره عرق گیاهی چای کیسه ای و تنتور مورد استفاده قرار می گیرند. البته این گیاه آثار قوی و ایده آل ضد نفخ ضد درد دل درد) و ضد اسپاسم دارد و بسیار زوداثر است.
۲. گشنیز
گیاهی خوراکی و دارویی است که از قسمت هوایی (برگها) و غذایی دارویی و آرایشی بهداشتی استفاده می شود. گشنیز از خانواده جعفری است و دارای رایحه خوشی است که بیشتر آثار گیاه عمدتاً به آن ارتباط دارد. آثار این گیاه عبارتند از مقوی معده، ضد اسپاسم ضد درد دل درد، ضد میکروب ضد قارچ، تقویت کننده مواد جنسی، هضم کننده غذا صفرا آور آرام بخش کاهش دهنده قند خون، کاهش دهنده چربی خون و کاهش دهنده فشار خون.
گیاهی است از خانواده نعناع که از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به نعناع دارد ولی بوی آن متفاوت است. این گیاه که از گیاهان خوراکی – دارویی پر مصرف دنیاست به نام ملیسا هم مشهور است و از زمانهای قدیم در بسیاری از نقاط دنیا به عنوان ضدنفخ، ضدتب و معرق مورد استفاده قرار میگیرد. مهم ترین آثار بادرنجبویه که از نظر علمی به اثبات رسیده، آثار ضد درد ضد باکتری، ضد ویروس تبخال ضد هیستامین، ضدتب، ضد نفخ آرام بخش، خواب آور، مقوی قلب مقوی معده و ضد اسپاسم است.
۴ و ۵. دارچین و سیاه دانه
مصرف دارچین و سیاه دانه به صورت مخلوط و همراه با رعایت رژیم غذایی، نفخ شکم را کاهش میدهد.
گیاه دارچین به علت داشتن اسانس و تانن محرک و قابض است و به عنوان تقویت کننده، اعمال هضم و جریان گردش خون به کار میرود و از آن برای رفع سوء هاضمه، به ویژه در مواردی که با نفخ همراه باشد به عنوان بادشکن استفاده میشود. همچنین به علت داشتن تانن در رفع اسهال ضعف عمومی بدن و انعقاد خون مصرف می شود و به صورت دارو، مانند گرد و تنتور به کار میرود از سوی دیگر سیاه دانه حاوی ۳۰ تا ۴۰ درصد ماده روغنی و ۰/۵ تا یک و نیم درصد اسانس با بوی نامطبوع و قندهای مختلف، مواد صنعتی و ساپونوئیدی است از اسانس سیاه دانه ماده ای به نام نیژلون استخراج میشود. دانه این گیاه اثر قاعده آور، ضد کرم مسهل و زیاد کننده ترشحات شیر دارد از دانه های آن برای مصارف مذکور و دفع گازهای معده و بیماریهای نزله ای دستگاه تنفسی استفاده می شود. همچنین از دانه های آن اثر ضد توموری و ضدباکتری نیز مشاهده شده و ممکن است اثر ضد نفخی آن مربوط به داشتن اثر ضد باکتریایی باشد.
بیماری نفخ بسیار شایع است بیشتر مردم جامعه به دلیل بی توجهی و رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب و زیاده روی در غذا دچار آن میشوند. با بررسی اثر ۲ گیاه دارچین و سیاه دانه بر روی نفخ معده نتایجی که به دست آمد نشان داد ۶۰ درصد افرادی که سیاه دانه ۹۰ درصد افرادی که مخلوط دارچین و سیاه دانه و ۱۰ درصد افرادی که دارچین استفاده کردند، بهبود یافتند.
از خواص زیره سبز میتوان به بادشکن مقوی معده، ضد اسپاسم، افزایش دهنده شیر مادران شیرده اشاره کرد.
از طرف دیگر درصد بهبود یافتگان با داروی مخلوط در زنان و مردان یکسان بوده است. لازم به ذکر است که درصد بهبود یافتگان با داروی مخلوط دارچین و سیاه دانه بیشتر از داروی سیاه دانه و دارچین به تنهایی بوده و تأثیر دارچین بر روی بیماران، همانند پلاسبو است. با توجه به این که ۳۸ درصد افرادی که دارچین دریافت کرده اند، بدتر شده اند و عده ای نیز دچار سوزش معده کهیر و حساسیت گردیده اند، نتیجه گرفته اند که دارچین به تنهایی اثرات همراه با عوارض جانبی دارد.
با مصرف داروی سیاه دانه ۳ نفر از بیماران که یبوست داشتند بهبود یافتند و یک نفر از بیماران دچار بی نظمی در سیکل قاعدگی شده و ۲ نفر از بیماران سوزش معده شان رفع شد، که البته پس از قطع دارو مراجعه کرده و یک نفر از بیماران نیز ترش کردن معده اش بهتر شد. همچنین ۲ نفر از بیمارانی که ناراحتی قلبی داشته و داروی مخلوط دارچین و سیاه دانه را مصرف کردند نفخ شان رفع شد؛ اما این داروها روی سوء هاضمه اثر چندانی نداشت. البته تجویز دو داروی دارچین و سیاه دانه با گیاهانی نظیر ریحان شوید و نعناع اثر را افزایش می دهد و می تواند به عنوان جانشین داروهای شیمیایی درباره این دسته از بیماران مطرح باشد.
۶. زیره سبز
زیره ی سبز گیاهی بوته ای و علفی که خاصیتهای زیادی دارد. از خواص زیره سبز می توان به بادشکن، مقوی معده ضد اسپاسم، افزایش دهنده شیر مادران شیرده اشاره کرد و همچنین خاصیت آنتی اکسیدانی قوی ای دارد.
زیره سبز ضد تشنج، ضد صرع، مقوی معده و عرق آور، ضد سم، ضد صفرا، تقویت کننده قوای جنسی، قابض، ضد نفخ ضد احتقان هضم کننده غذا و ادرار آور نیز می باشد.
۷. هل
هل گیاهی است که در مناطق حاره و گرم میروید دانه های هل بویی قوی و طعمی مطبوع دارد از مغز و پوستش برای درمان و معطر ساختن غذاها و پختن شیرینی استفاده می شود.
خشک است. جویدن دانه های هل پس از صرف غذا گرم و . هل از نظر طب قدیم ایران به هضم و گوارش بهتر غذا کمک میکند و میتواند بوی نامطبوع دهان را از بین ببرد.
مصرف هل تب را پایین می آورد برای تسکین درد رماتیسم مفید است و ترشی معده را بر طرف می کند. هل خواص گرما بخشی دارد و معده و روده ها را تقویت می کنند. همچنین عمل هضم غذا را بهبود می بخشد و تقویت کننده قلب است. هل بادشکن است و گاز معده و روده را از بدن خارج میکند و تقویت کننده بدن است.
